دزیمتری ( dosimetry ) پرتو ها علمی است در زمینه فیزیک سلامت و حفاظت پرتویی ،که جهت ارزیابی ، اندازه گیری و محاسبات پرتو های تابش شده به بدن انسان و محیط بکار میرود. دزیمتری در بخش های مختلفی کاربرد دارد که در اینجا بخش پزشکی مورد بررسی قرار میگیرد. دزیمتری پزشکی محاسبه دز جذب شده و بهینه سازی تحویل دز در پرتودرمانی است. این عملکرد اغلب توسط نیرو های حرفه ای فیزیک پزشکی که آموزش تخصصی دیده اند انجام میگیرد. دزیمتری در پزشکی در دو بخش تصویر برداری و پرتو درمانی مورد استفاده قرار میگیرد.دزیمتری از اساس پرتو درمانی است و ملاحظات دزیمتری در رادیوتراپی تابع کیفیت دزیمتری و کالیبراسیون آن میباشد.. محاسبات دزیمتری ، بطور روزانه، هفتگی ، سالانه انجام میشود . و هر چه مراکز درمانی محاسبات دزیمتری دقیق تر و قابل اطمینان تری انجام دهند به درمان مطلوب و با درصد خطا ی پایین، نزدیکتر می شوند.درمانی که کمترین دز ( آسیب ) به بافت سالم و بیشترین دز به تومور تابانده شود. سیستم دزیمتری شامل دو بخش سخت افزاری و نرم افزاری میباشدو ابزار های مختلفی در آنها بکار میرود.
در پرتو درمانی از دو نوع سیستم دزیمتری استفاده میشود:
برای اطمینان از درست بودن شدت پرتو تابانده شده به بافت سرطانی ، از سیستم دزیمتری مطلق و برای اطمینان از دقیق بودن شکل پرتو تابانده شده و حداقل بودن پرتو تابانده شده به بافت سالم و نیز بررسی نحوه توزیع شدت پرتو در ناحیه هدف پرتو دهی از سیستم دزیمتری نسبی استفاده میشود.
وسیله ای که در بخش سخت افزاری مورد استفاده قرار میگیرد فانتوم آب است .به جهت اینکه آب عدد اتمی و چگالی نزدیک به بافت نرم دارد از آن در دزیمتری استفاده میشود. به کمک فانتوم آب پارامترهایی مانند درصد دز عمقی، پروفایل و نسبت خروجی به کمک آشکار سازهای مخصوص( اتاقک های یونش ) بدست می آید. Water Phantom کمپانی (( Blue Phantom2 IBA از بروز ترین واتر فانتوم های موجود در سیستم دزیمتری میباشد. که بسیار سریع ، دقیق و قابل اطمینان برای QA و راه اندازی سیستم دزیمتری است.لازم بذکر است که همراه این واتر فانتوم چمبرهای مرجع و دتکتورهای میدان های کوچک ارائه میگردد. کمپانی IBA Dosimetry دارای دتکتورهای متنوع برای کاربردهای مختلف میباشد.
جهت سنجش پرتوهای ساطح شده از شتاب دهنده از الکترومتر استفاده میشود ، که اطلاعات دریافتی از دتکتور را دریافت و اطلاعات را به نرم افزار کامپیوتر انتقال میدهد . این دز سنج در دو مدل DOS1 و DOS2 ارائه میگردد.
نرم افزارهای مختلفی جهت جمع آوری و آنالیز داده های بدست آمده در سیستم دزیمتری مورد استفاده قرارمیگیرد که جهت بررسی LINAC, Patients،,Water Phantom از آنها استفاده میشود.
منابع:
